ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ (WHO) က က်န္းမာျခင္း (Health) ဆိုသည္ ေရာဂါေဝဒနာ ကင္းရွင္း၍ ကိုယ္အဂၤါ ခြၽတ္ယြင္းမႈ မရွိ႐ုံမွ်မက ကိုယ္က်န္းမာေရးႏွင့္ ျပည့္စုံျခင္း၊ စိတ္ခ်မ္းသာမႈ ရွိျခင္း၊ ပတ္ဝန္းက်င္ႏွင့္ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံမႈ၊ အဆင္ေျပေကာင္းမြန္ျခင္း စသည္တို႔ျဖစ္သည္ဟု သတ္မွတ္ထားသည္ ကာယသုခ၊ စိတၱသုခ၊ မိတၱသုခ တို႔ျဖင့္ ျပည့္စုံေနမွသာ က်န္းမာျခင္း အဓိပၸာယ္ျပည့္စုံေပမည္။
စိတ္ႏွင့္က်န္းမာေရး
စိတ္၏လႈပ္ရွားမႈႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္၏တုံ႔ျပန္မႈ တို႔ဆက္စပ္ေနသည္။ စိတ္ပ်ိဳ ကိုယ္ႏုဆိုေသာ စကားႏွင့္အညီ က်န္းမာျခင္း၊ ခြန္အားသန္စြမ္းျခင္း၊ ႏုပ်ိဳလန္းဆန္းျခင္း စသည္တို႔သည္ စိတ္၏လန္းဆန္းေပ်ာ္႐ႊင္မႈ၊ အပူအပင္ေသာကကင္းမႈ၊ စိတ္တည္ၿငိမ္မႈ စသည္တို႔ အေပၚမွာ မူတည္သည္။
စိတ္ေၾကာင့္ခႏၶာကိုယ္မွာ ျဖစ္ေသာေရာဂါမ်ား
စိတ္လႈပ္ရွားမႈ ျဖစ္စဥ္ေၾကာင့္ ကိုယ္ခႏၶာ၏ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ အဝဝတြင္ ခြၽတ္ယြင္းလာျခင္း ရွိေၾကာင္း (၁၉၃၆) ကတည္းက ေဆးပညာရွင္မ်ား သိရွိလက္ခံထားၾကပါသည္။
စိတ္ညစ္ညဴးျခင္း၊ စိုးရိမ္ပူပင္ေသာက လြန္ကဲျခင္း၊ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ ျပင္းထန္ျခင္း၊ ေၾကာက္လန႔္ျခင္း၊ ေဒါသထြက္ျခင္း၊ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း စသည္တို႔ေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္၏ ပုံမွန္လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ား ခြၽတ္ယြင္းၿပီး ေဝဒနာအစုံစုံ၊ ေရာဂါအဖုံဖုံ တို႔ျဖစ္လာေစသည္။
အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း၊ ေမာပန္းလြယ္ျခင္း၊ အသက္ရွဴ မဝျခင္း၊ လည္ပင္းနင္ျခင္း၊ မူးေဝျခင္း၊ ႏွလုံးတုန္ ရင္ခုန္ျခင္း၊ ဇက္ေၾကာထိုး၊ ေနာက္ေၾကာတက္ျခင္း၊ ေခါင္းအုံ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ႀကိဳ႕ထိုးျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္အႏွံ႔ ႂကြက္တက္ျခင္း၊ နာျခင္း၊ ကိုယ္လက္ကိုက္ခဲျခင္း၊ မၾကာခဏ ဆီးသြားျခင္း၊ တစ္ကိုယ္လုံး ယားယံျခင္း၊ အင္ပ်ဥ္မ်ားထျခင္း၊ ပန္းနာရင္က်ပ္ ေရာဂါထျခင္း၊ အၿမဲထိတ္လန႔္ ေၾကာက္႐ြံ႕တတ္ျခင္း၊ အဆုတ္နာေရာဂါ ပိုဆိုးျခင္း၊ အစာမေၾက၊ ရင္ျပည့္၊ ရင္ကယ္ျခင္း၊ အစာအိမ္ေရာဂါ၊ ေသြးတိုးေရာဂါ၊ ႏွလုံးေရာဂါ တို႔ျဖစ္ျခင္း၊ ႐ုတ္တရက္ ေလျဖတ္ျခင္း၊ ေသြးလန႔္သတိလစ္ျခင္း၊ ေမ့ေျမာျခင္း စသည့္ေရာဂါ ေဝဒနာလကၡဏာ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။
ဇက္ေၾကာထိုး၊ ေနာက္ေၾကာတက္၊ ေခါင္းအုံ ေခါင္းကိုက္ျခင္း တို႔၏ (၈၅%) သည္ ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါေၾကာင့္ မဟုတ္ စိတ္ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ ပူပင္ေသာကေရာက္မႈ လြန္ကဲလွ်င္ စိတ္ေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္အတြင္းအျပင္ ေသြးေၾကာမ်ား ေဖာင္းပြလာၿပီး ေခါင္းကိုက္ျခင္း ခံစားရေလ့ရွိသည္။
စိတ္ေၾကာင့္ အူသိမ္ႂကြက္သားမ်ား က်ဳံ႔၍ ေခတၱတင္းက်ပ္ေနသည့္အခါ အူသိမ္အထက္ပိုင္း၊ အစာအိမ္အတြင္း၌ ေလ၊ ေရႏွင့္ အစာတို႔ စုၿပဳံေနလို႔ အစာအိမ္ေဖာင္းပြကာ ရင္ျပည့္ရင္ကယ္ျဖစ္ ေလပြ၍ မအီမသာ ခံစားရေလ့ရွိသည္။ တစ္ဖန္ စိတ္ေၾကာင့္ၾကမႈ ျဖစ္ေပၚေနေသာအခါ အစာအိမ္နံရံအတြင္းမွ အစာေျခအရည္သည္ သာမန္အခ်ိန္ထက္ပိုထြက္၍ အခ်ဥ္အက္ဆစ္ဓာတ္ လြန္ကဲကာ အစာအိမ္နံရံတြင္ အနာျဖစ္ၿပီး ေလထိုးေလေအာင့္၊ အစာအိမ္ေရာဂါ ရေစသည္။
စိတ္ပူပင္ေသာက ထိတ္လန႔္စိုး႐ြံ႕မႈ မ်ားလြန္းလွ်င္ စိတ္ပူပင္လြန္ ဥပါဒါန္ေရာဂါ (Anxiety Neuros) ဟုေခၚသည့္ စိတ္ေရာဂါ တစ္မ်ိဳးကို ရေစႏိုင္သည္။
အေရျပားေရာဂါ၏ (၃၀%) ခန႔္မွာ စိတ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေၾကာင္း အေမရိကန္သုေတသန ျပဳခ်က္မ်ားအရ သိရသည္။ အေရျပားအလႊာ ေအာက္ရွိေသြးေၾကာငယ္မ်ားသည္ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ အမ်ိဳးမ်ိဳးႏွင့္ ေတြ႕ႀကဳံရေသာအခါတိုင္း က်ဳံ႔လိုက္၊ ပြလိုက္ ျဖစ္တတ္ၾက၏။ ယင္းကဲ့သို႔ ျဖစ္ေသာအခါ ေသြးအတြင္းမွ အရည္ၾကည္မ်ား၊ ေသြးေၾကာငယ္တို႔၏ အျပင္ဘက္ အေရျပားအတြင္းသို႔ စိမ့္ထြက္လာၾကသည္။ ၎မွ ႀကိမ္ဖန္မ်ားလာေသာအခါ အရည္မ်ား စုစည္းမ်ားျပားလာၿပီးလွ်င္ အေရျပားအေပၚယံအလႊာထိ စိမ့္ထြက္လာၾကသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ အရည္တ႐ႊဲ႐ႊဲ ျဖစ္ျခင္း၊ ယားယံျခင္း စသည့္ အေရျပားေရာဂါ ျဖစ္သည္။
စိတ္ေၾကာင့္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ ကေလးပ်က္က်ျခင္း၊ ဓမၼတာ မမွန္ျခင္း ျဖစ္ႏိုင္သည္။ အမ်ိဳးသား (၉၀%) ပန္းေသပန္းညႇိဳးျခင္းမွာ ေရာဂါေၾကာင့္ မဟုတ္ပဲ အေျခအျမစ္မရွိ၊ လိင္ကိစၥ စိုး႐ြံ႕ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
စိတ္ေဝဒနာ ျဖစ္ပြားရျခင္း အေၾကာင္းရင္းမ်ား။ အဓိကျဖစ္ရေသာ အေၾကာင္းရင္း (၃) ရပ္မွာ (၁) မ်ိဳး႐ိုးဗီဇ (၂) ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခအေနမ်ား (၃) စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခအေနမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။
အခ်ိဳ႕ေသာ စိတ္ေရာဂါမ်ားသည္ မ်ိဳး႐ိုးလိုက္တတ္သည္။ သို႔ရာတြင္ စိတ္ေရာဂါရွိသူ အားလုံး၏ ေျခာက္ပုံတစ္ပုံသာ မ်ိဳး႐ိုးလိုက္ၿပီး ေရာဂါျဖစ္သည္။ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇ ေပ်ာ့ညံ့သူတို႔တြင္ ပတ္ဝန္းက်င္၏ လႈံ႕ေဆာ္႐ိုက္ခတ္မႈ ဒဏ္ကို မခံႏိုင္၍ စိတ္ေရာဂါ ျဖစ္ေပၚေလ့ရွိသည္။ စိတ္ထိခိုက္လွ်င္ ႐ုပ္ (ခႏၶာ) ကိုယ္လည္း ထိခိုက္ ေရာဂါရသည္။
(၁) ငွက္ဖ်ားေရာဂါ၊ တိုက္ဖြိဳက္အူေရာင္ငန္းဖ်ားေရာဂါ၊ အဆုတ္အေအးမိျခင္း၊ တီဘီအဆုတ္နာေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္အေျမႇးေရာင္ေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္ေရာင္ျခင္း စသည့္ျပင္းထန္ေသာ ဖ်ားနာျခင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး
(၂) ဦးေႏွာက္ကင္ဆာေရာဂါ၊ ေသြးတိုးေရာဂါ၊ ႏွလုံးေရာဂါ၊ အသည္းေရာင္ေရာဂါ၊ ျပင္းထန္ေသာ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ တို႔အမ်ိဳးမ်ိဳး
(၃) ကာလသားေရာဂါ ဆစ္ဖလစ္ကထိယအဆင့္တြင္ ကာလသားေရာဂါပိုး (Syphilis) ပိုးဦးေႏွာက္ထဲ ေရာက္ရွိ
(၄) အနည္းနည္းျဖင့္ ဦးေခါင္းကို ထိခိုက္ဒဏ္ရာရျခင္း၊ လက္ေဝွ႔ထိုးျခင္း၊ ေဘာလုံးကစားျခင္း
(၅) ကေလးမ်ား မၾကာခဏ အျပင္းဖ်ား၍ တက္ျခင္းေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္ျခင္း
(၆) အဆိပ္အေတာက္၊ ဥပမာ- ခဲ၊ အာဆင္းနစ္ႏွင့္ အျခားသတၳဳမ်ားေၾကာင့္ အဆိပ္သင့္ျခင္း
(၇) အရက္စြဲလန္း၍ ဦးေႏွာက္ရွိ နာ့ဗ္ဆဲလ္မ်ား ပ်က္စီးလာျခင္း၊ မူးယစ္ေဆးဝါးႏွင့္ စိတ္ႂကြေဆးစြဲျခင္း
(၈) စိတ္ထိခိုက္ခံစားရလြန္းေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားေၾကာင့္လည္း စိတ္ေရာဂါ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္လာႏိုင္သည္။
စိတ္ေဝဒနာ လကၡဏာမ်ား။ စိတ္ေရာဂါေဝဒနာရွင္တစ္ဦး အေနျဖင့္ မိမိတြင္ စိတ္ေရာဂါ စြဲကပ္ေနသည္ဟု မ်ားေသာအားျဖင့္ မသိေခ်။ ယင္းကဲ့သို႔ စိတ္ေဝဒနာ လကၡဏာ တို႔အနက္ မ်ားေသာအားျဖင့္ လကၡဏာမ်ား ျဖစ္ပြားေလ့ရွိသည္။
စိတ္ေဝဒနာခံစားရသူမ်ားသည္ သတိ၊ မွတ္ဉာဏ္၊ အာ႐ုံစူးစိုက္မႈ၊ စဥ္းစားဉာဏ္၊ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး စသည္တို႔ ေလ်ာ့နည္းလာေလ့ရွိ၏။ ကိုယ္ႏႈတ္အမူရာ အေနထိုင္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ေျပာင္းလဲေနတက္သည္။ အခ်ိဳ႕ဂနာမၿငိမ္၊ အၿမဲလႈပ္ရွားေနတတ္၍ အခ်ိဳ႕မွာ စကားလုံးဝ မေျပာပဲ မလႈပ္မရွားေနသည္။
အခ်ိဳ႕အမွန္တကယ္ မဟုတ္ပဲ တစုံတခုက မိမိကို အၿမဲတမ္း လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ခ်ယ္ေနသည္ ဆိုသည္။ အယူအဆ အေတြးအေခၚမ်ားလည္း မွားယြင္းေႏွးေကြးလာၿပီး စကားေျပာဆိုရာတြင္ မူမမွန္ျခင္း၊ အလုပ္တစ္ခုခုကို ထပ္ခါတလဲလဲ ျပဳလုပ္တတ္ျခင္း တို႔ျဖစ္သည္။ မရွိသည့္အရာကို အရွိထင္၊ မဟုတ္သည္ကို အဟုတ္ထင္၍ သူတစ္ပါးက ရွင္းလင္းျပသ၍လည္း နားမဝင္တတ္ပါ။
ငိုလိုက္ ရယ္လိုက္ျဖစ္ျခင္း၊ ထိုင္းမႈိင္းေလးလံျခင္း၊ အၿမဲတမ္းေတြေဝ ေငးေမာျခင္း၊ စိတ္ညစ္ျခင္း ရွိသည္။ အာ႐ုံခံစားမႈႏွင့္ ပတ္သက္လွ်င္လည္း ခြၽတ္ယြင္းလာေလ့ရွိသည္။ အလိုလိုေနရင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အသံၾကားျခင္း၊ မရွိသည္ျမင္ျခင္း၊ မရွိေသာအနံ႔၊ ရရွိကာ တကယ္ရွိတဲ့အနံ႔၊ အသံ၊ ကြဲလြဲျခင္း၊ ႀကိဳးတစ္ေခ်ာင္းကို ေႁမြဟု ထင္ျမင္ျခင္းတို႔ ျဖစ္တတ္ပါသည္။
စိတ္ေရာဂါေဝဒနာမ်ားမွ ကင္းေဝးေစရန္ အနာသိလွ်င္ ေဆးရွိပါသည္။ ေရာဂါရွိလွ်င္ မိသားစုဆရာဝန္ႏွင့္ ျပသသင့္ပါသည္။ မိမိတြင္ စိတ္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားသည့္ မ်ိဳး႐ိုးရွိလွ်င္ အိမ္ေထာင္ဖက္ ေ႐ြးခ်ယ္ရာတြင္ စိတ္ေရာဂါမ်ိဳး႐ိုး မရွိသူကိုသာ ေ႐ြးခ်ယ္သင့္သည္။ စိတ္ေရာဂါမ်ိဳး႐ိုး ရွိသူ အခ်င္းခ်င္း အိမ္ေထာင္ျပဳပါက ေမြးဖြားမည့္ သားသမီးမ်ား ျဖစ္ဖို႔မ်ားသည္။
ခႏၶာကိုယ္ေရာဂါ အမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ စိတ္ေဝဒနာ မျဖစ္ရရန္ တတ္ႏိုင္သမွ် ဆင္ျခင္ကာကြယ္ရပါမည္။ ယင္းေရာဂါမ်ား ျဖစ္မည္ဟု သံသယရွိပါကလည္း ေဆာလ်င္စြာ မွန္ကန္ထိေရာက္ေသာ ေဆးကုသမႈ ခံယူထားရေပမည္။ ကာလသားေရာဂါေၾကာင့္ စိတ္ေရာဂါ မျဖစ္ေစရေစရန္ မေကာင္းေသာ မိန္းမေတြ ေဝးေဝးက ေရွာင္ၾကဥ္၊ မဆင္ျခင္ႏိုင္ပါက အစြပ္ (condom) သုံးသင့္ပါသည္။ ေသြးတိုးေရာဂါေၾကာင့္ ေလျဖတ္ျခင္း မ်ားလွသျဖင့္ ေသြးမတိုးေစရန္ အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္သင့္လွပါသည္။ ကေလးအျပင္းဖ်ားလွ်င္ ဦးေခါင္းကို ေရခဲတင္ေပးျခင္း၊ ေရစိုဝတ္နဲ႔ ေရပတ္တိုက္ေပးျခင္း၊ ေရခ်ိဳးခ်ျခင္း၊ စသည္တို႔ ျပဳလုပ္ရန္ လိုအပ္လွေပသည္။ ဦးေခါင္းမထိခိုက္ရန္ လိုသည္။
မူးယစ္ေဆးဝါး၊ စိတ္ႂကြေဆး၊ အရက္တို႔ကို စြဲလန္းသည္အထိ မေသာက္သင့္ပါ။ အိပ္ေဆးမသုံးသင့္ပါ။ စိတ္ႏွလုံးေအးခ်မ္းၿပီး ပူပင္ေသာကကင္းေသာသူမ်ား၊ စိတ္ဓာတ္ရင့္က်က္ ခိုင္မာသူတြင္ စိတ္ေရာဂါ ျဖစ္ေလ့မရွိပါ။ အရာရာတြင္ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲသူ၊ အစြဲအလမ္းႀကီးသူ၊ ေဒါသထြက္လြန္းသူ၊ စိတ္အေျပာင္းအလဲ ႀကီးသူ၊ ေဒါသထြက္ စိတ္ဓာတ္မရင့္က်က္သူမ်ား စိတ္ေရာဂါ ေဝဒနာမ်ား ျဖစ္ေလ့ရွိပါသည္။
စိတ္ေဝဒနာ တစ္ခုခုျဖစ္ေပၚ ခံစားေနရသည္ဟု သံသယျဖစ္လွ်င္ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္တြင္ စိတ္ေရာဂါ ေဝဒနာမ်ား ခံစားေနရလွ်င္ မိသားစုဆရာဝန္ႏွင့္ ျပသသင့္သည္။ လိုအပ္ပါက စိတ္ေရာဂါကု ဆရာဝန္မ်ားႏွင့္ ကုသေပးသင့္သည္။ လူတို႔အေနျဖင့္ မိမိေမွ်ာ္မွန္းခ်က္အတိုင္း ျဖစ္ေျမာက္ေအာင္ျမင္လာေစရန္ ႀကိဳးစားရာတြင္ နည္းမွန္လမ္းမွန္ႏွင့္ အေကာင္းဆုံး ခ်ဥ္းကပ္လုပ္ကိုင္သင့္ပါသည္။ အေကာင္းဆုံး ေမွ်ာ္လင့္သလို အဆိုးဆုံးလည္း ရင္ဆိုင္ႏိုင္ဖို႔ ျပင္ဆင္ထားသင့္သည္။ ဘာသာတရား တစ္ခုခု လက္ကိုင္ျပဳထားသင့္ပါသည္။ ဗုဒၶဘာသာဝင္တို႔ တရားရႈမွတ္ျခင္း၊ တရားထိုင္ျခင္း၊ ပုတီးစိပ္ျခင္း၊ တရားနားေထာင္သင့္ပါသည္။
